• Τί είναι το Clicker training;

Το Clicker Training βασίζεται στις θεωρίες περί μάθησης /εκπαίδευσης που περιέγραψε ο BF Skinner στην θεωρία του Operant Conditioning. Οι εκπαιδευτές ζώων (Clicker Trainers) χρησιμοποιούν ένα ‘σημειωτή πράξης’ (event marker) – συνήθως κάτι που κάνει ένα χαρακτηριστικό ήχο ,όπως το Clicker – για να ξεχωρίσουν (σημειώσουν) τις συμπεριφορές του σκύλου που είναι αρεστές στους ανθρώπους. Αφού ‘σημειώσουν’ με τον χαρακτηριστικό ήχο την επιθημητή συμπεριφορά του σκύλου , τότε ενισχύουν την συμπεριφορά αμείβοντας τον σκύλο για την πράξη του με μια λιχουδιά, παιγνίδι κλπ.Η θεωρία του Operant Conditioning λέει ότι ενισχυόμενες (αμειβόμενες) συμπεριφορές έχουν την τάση να γίνοντε επαναλλαμβανόμενες ,άρα συνήθειες.

Ένα πρακτικό παράδειγμα : Ένας εκπαιδευτής θέλει να μάθει σε ένα σκυλί να κάτσει.Όταν το σκυλί κάτσει, ο εκπαιδευτής ‘πατάει’(ηχεί) το Clicker και ενισχύει την συμπεριφορά δίνοντας μια νόστιμη λιχουδιά στο σκυλί. Ο ήχος του Clicker ,το κλικ, είναι σαν να λέμε στο σκυλί ‘ναι, αυτή είναι η συμπεριφορά που θέλουμε’ και ‘θα ανταμειφθείς αμέσως για την πράξη σου’. Εάν ο εκπαιδευτής ηχεί το Clicker και ανταμείβει (ενισχύει) την πράξη κάθε φορά που το σκυλί κάθεται ,αυτό σύντομα θα καταλάβει ότι το ‘κάθισμα’ του του αποφέρει κάτι καλό (λιχουδιά, παιγνίδι κλπ) και αρχίζει να κάθεται συχνότερα. Τότε ο εκπαιδευτής παρουσιάζει (προσθέτει) μια προφορική εντολή (πχ.κάτσε).

Το Clicker Training και η φιλοσοφία του σαν εκπαιδευτική μέθοδο δεν είναι μόνο μια μέθοδος για να εκπαιδεύσουμε το σκυλί μας. Είναι ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης ( σε σχέση με κάπιες παραδοσιακές, απαρχεωμένες εκπαιδευτικές μεθόδους για ανθρώπους και ζώα), ένας τρόπος που δημιουργεί σχέσεις αγάπης μεταξύ του εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου , που είναι ευχάριστες και στους δύο. Ως εκπαιδευτική φιλοσοφία και μέθοδος το Clicker Training συμπεριλαμβάνει τις εργασίες και ιδέες των Karen Pryor ,Jean Donaldson, Bob and Marion Bailey, Turid Rugaas , Murray Sidman και άλλων που πιστεύουν ότι είναι δυνατόν να εκπαιδεύσεις ένα σκύλο, να μεγαλώσεις μια οικογένεια , ή να ζήσεις μια ζωή βασιζόμενος στην ανταμοιβή (ενίσχυση) παρά στις διωρθώσεις και την χρήση διαφόρων μορφών βίας.

• Πώς αρχίζoυμε;

Το ξεκίνημα είναι εύκολο. Αυτό που χρειάζεστε είναι ένα Clicker, λιχουδιές, ένα σκυλί και λίγη βοήθεια από κάποιον έμπειρο στη μέθοδο αυτή. Η βιβλιογραφία στην Ελλάδα πάνω σε αυτή την μέθοδο είναι ανύπαρκτη (από ότι τουλάχιστον γνωρίζουμε). Το έντυπο που κρατάτε είναι η πρώτη γραπτή προσπάθεια που γίνεται για να παρουσιασθεί αυτή η μέθοδος. Προσωπικά ,εγώ και η συνεργάτης μου Karen Freese χρησιμοποιούμε το Clicker τα τελευταία τρία χρόνια και έχει αλλάξει πλήρως τις απόψεις μας σχετικά με τον τρόπο που μαθαίνουν τα σκυλιά.

• Τί είναι R+, R-, P+, P- και εξάλειψη;

Είναι όροι που χρησιμοποιούντε στην θεωρία του Operant Conditioning.

To R+ σημαίνει θετική ενίσχυση (Positive Reinforcement): κάτι θετικό (ευχάριστο) παρουσιάζεται (συμβαίνει) με σκοπό να αυξηθεί η συχνότητα μιας συγκεκριμένης πράξης. Για παράδειγμα , δίνουμε μια λιχουδιά στο σκυλί για να το ενισχυσουμε (επιβραβεύσουμε) όταν κάθεται.

Το R- σημαίνει αρνητική ενίσχυση (Negative Reinforcement): κάτι αρνητικό αφαιρείται (παύει να εξασκείται) με σκοπό να αυξηθεί (ενισχυθεί) η συχνότητα μιας συγκεκριμένης πράξης. Για παράδειγμα, παύουμε να τραβάμε το λουρί με τον πνίκτη αφού το σκυλί κάτσει(μας υπάκουσε). Άρα το σκυλί θα κάθεται(αυξάνει η συχνότητα της πράξης) ώστε να παύσει η πίεση του πνίκτη.

To P+ σημαίνει θετική τιμωρία (Positive Punishment): κάτι αρνητικό παρουσιάζεται με σκοπό να μειώσει την συχνότητα μιας συγκεκριμένης πράξης.Για παράδειγμα , όταν το σκυλί πηδάει πάνω μας το κτυπούμε με το γόνατό μας στο στομάχι για να αποτρέψουμε την επανάληψη αυτής της συμπεριφοράς.

Το P- σημαίνει αρνητική τιμωρία (Negative Punishment):κάτι θετικό (ευχάριστο) αφαιρείται με σκοπό να μειώσει την συχνότητα μιας συγκεκριμένης πράξης.Για παράδειγμα, φεύγουμε από το δωμάτιο (του στερούμε την παρουσία μας) όταν το σκυλί πηδάει πάνω μας προσπαθώντας να κερδίσει την προσοχή μας.

Εξάλειψη (extinction) : Σημαίνει ότι μια πράξη (συμπεριφορά) εξαλείφεται εξ΄αιτίας έλλειψης ενίσχυσης (ανταμοιβής) – και όχι επειδή τιμωρείται.Για παράδειγμα, όταν το σκυλί θέλει να πηδήξει πάνω από ένα ψηλό τοίχο και προσπαθήσει μερικές φορές χωρίς αποτέλλεσμα στο τέλος λόγω έλλειψη επιτυχίας (ενίσχυσης) θα σταματήσει να προσπαθεί. Η εξάλλειψη δεν είναι αποτελλεσματική σε περιπτώσεις που οι συμπεριφορές είναι αυτοενισχυόμενες όπως το μάσημα για το κουτάβι.

Σημείωση:Ο αναγνώστης θα πρέπει να γνωρίζει ότι οι παραπάνω ορολογίες χρησιμοποιούντε ελαφρώς διαφορετικά στο χώρο της εκπαίδευσης σκύλων από ότι στην καθημερινή μας ζωή. Για παράδειγμα,στην καθομιλουμένη, θετικό και αρνητικό συχνά σημαίνουν καλό και κακό αντίστοιχα.Για τους Clicker Trainers (Operant Conditioning) το θετικό και αρνητικό σημαίνουν ότι κάτι παρουσιάζεται (εφαρμόζεται, προστίθεται) ή αφαιρείται (αποσύρεται,παύεται). Η λέξη τιμωρία (punishment) στο Operant Conditioning σημαίνει αποκλειστικά την ‘μείωση της συχνότητας που μια συγκεκριμένη πράξη συμβαίνει’.

• Γιατί δεν συνειστούμε την Θετική Τιμωρία (Positive Punishment, P+);

Η θετική τιμωρία (P+) όπως εξηγήσαμε παραπάνω στο Clicker Training (Operant Conditioning) σημαίνει ότι κάτι προστίθεται (παρουσιάζεται, εφαρμόζεται) για να μειώσει την συχνότητα μιας συγκεκριμένης πράξης. Πολύ συχνά διστυχώς αυτό που προστίθεται (παρουσιάζεται στο περιβάλον) είναι δυσάρεστο για το σκυλί γιατί του προκαλεί φόβο, πόνο ή απειλή. Για παράδειγμα οι πνίκτες, τα ηλεκτρικά κολάρα , αγκαθωτά κολάρα, ‘πιάσιμο από το σβέρκο’, κλωτσές, κτύπημα με εφημερίδα ή ξύλο , φωνές κλπ . είναι μέρος ενός θλιβερού ‘οπλοστασίου’ που συχνά χρησιμοποιείτε χωρίς γνώση και τις πλείστες των περιπτώσεων χωρίς αποτέλεσμα. Στο Clicker Training δεν συνειστούμε καθόλου την τιμωρία (P+) γιατί η εφαρμογή της όχι μόνον απαιτεί εξαιρετική ακρίβεια και γνώση του αντικειμένου (εκπαίδευσης σκύλων) αλλά και έχει πολλές ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες παρενέργειες.Επιπλέον υπάρχουν καλύτεροι τρόποι εκπαίδευσης που ούτε πόνο, φόβο ή απειλή προκαλούν στο σκυλί και ούτε και την σχέση μας με αυτό βλάπτουν.

Οι Clickers Trainers γνωρίζουν ότι είναι δυνατόν να εκπαιδεύσουν ένα ζώο (για παρέα, για αθλήματα και διαγωνισμούς) χρησιμοποιόντας ένα συνδιασμό με πολύ R+ (positive reinforcement) , εξάλειψη (extinction) και λίγη P- (negative punishment). Πλήρως εγκρίνουμε τα ανωτέρω τα οποία και συνεχώς αποδικνύοντε στην πράξη. Τα ζώα μαθαίνουν καλύτερα όταν οι ικανότητές τους ενθαρύνονται και κατευθύνονται σε συμπεριφορές που τα βοηθούν να ζούν ευτυχισμένα με τους ανθρώπους. Τα βοηθάμε να πετυχαίνουν και στην συνέχεια τα ανταμείβουμε για τις επιτυχίες τους. Εάν το σκυλί σας έχει προβλήματα συμπεριφοράς ζητήστε την βοήθεια κάποιου εκπαιδευτή / συμπεριφοριολόγου σκύλων που χρησιμοποιεί θετικές (χωρίς βία) μεθόδους εκπαίδευσης και μπορεί να εκτιμήσει το πρόβλημα με όσο το δυνατόν καλύτερη ακρίβεια.

• Πρέπει να χρησιμοποιώ τροφή (λιχουδιές) στην εκπαίδευση; Γιατί μόνον ο έπαινος (μπράβο) δεν φτάνει; Πρέπει να χρησιμοποιώ το Clicker και τις λιχουδιές συνέχεια;

Για να αυξήσουμε την συχνότητα που μια πράξη συμβαίνει - που στην ουσία αυτό είναι το ζητούμενο όταν εκπαιδεύουμε ένα σκύλο σε καινούριες συμπεριφορές- εμείς πρέπει να ενισχύσουμε (ανταμείψουμε) το σκυλί για την συμπεριφορά του. Για να γίνει αυτό η ανταμοιβή (λιχουδιά , παιγνίδι, έπαινος κλπ.) πρέπει να είναι κάτι που το σκυλί το βρίσκει ιδιαίτερα ελκυστικό. Πρέπει να βρείτε τι ‘ξετρελαίνει’ το σκυλί σας ώστε όταν εκτελεί μια άσκηση να το κάνει να βάζει τα δυνατά του.

Είναι ‘μύθος’ ότι οι εκπαιδευτές Clicker δεν χρησιμοποιούν τον ‘επαινο’. Φυσικά και χρησιμοποιούμε τον ‘έπαινο’ συχνά ,και στην εκπαίδευση και στην καθημερινή ζωή. Αλλά όταν διδάσκουμε μια καινούρια συμπεριφορά , θέλουμε τον σκύλο μας να έχει ισχυρά κίνητρα για να συνεργαστεί ώστε τα αποτελέσματα να είναι όσον το δυνατό καλύτερα. Έτσι χρησιμοποιούμε ελκυστικότατες λιχουδιές, συναρπαστικά παιγνίδια κλπ ,επιλέον του ‘επαίνου (και όχι αντ΄αυτού).

Είναι ‘μύθος’ ότι η χρήση της τροφής ως μέσο εκπαίδευσης θα κάνει το σκυλί να δουλεύει μόνο για τροφή ή ότι θα πρέπει να έχουμε πάντα το Clicker και την τροφή μαζί μας. Αν κάποιος γνωρίζει ,είναι πολύ εύκολο για να αποφύγει και τα δύο ανωτέρω … προβλήματα.

Αντάμειψε το σκυλί, μην το ‘λαδώνεις’. Εάν χρησιμοποιείς την τροφή ως δώλομα , απόφυγέ το γρήγορα. Μην κρατάτε την τροφή (ορατή) όταν ζητάτε απο το σκυλί να κάνει κάτι. Προσωπικά έχω τις λιχουδιές σε ένα πιατάκι κάπου ψηλά ή σε ένα σακουλάκι στην τσέπη μου. Η τροφή ή το παιγνίδι πρέπει να παρουσιάζοντε (δίνοντε) μόνον αφού το σκυλί έχει εκτελέσει την εντολή.

Μόλις η συμπεριφορά ονομαστεί (πχ. κάτσε, έλα κλπ.) και το σκυλί εκτελεί πρόθυμα και με ακρίβεια, άρχισε να ελατώνεις την χρήση του Clicker χρησιμοποιόντας αντ΄αυτού μια λέξη επαίνου (πχ Μπάβο, ωραία κλπ). Η λέξη έπαινος δεν είναι τόσο ακριβής,χαρακτηριστική και ουδέτερη (χωρίς συναισθηματική φώρτιση) αλλά σ΄αυτό το επίπεδο το σκυλί γνωρίζει ήδη για πιο λόγο επαινείται (αμείβεται). Θεωρείστε το ‘Μπράβο’ σαν ‘σημειωτή επαίνου’ (event/praise marker) που πληροφορεί το σκυλί ότι έκανε κάτι που πρόκειται να ανταμειφτεί.

Αφού λοιπόν χρησιμοποιήτε τώρα τον έπαινο (Μπάβο κλπ) αρχίστε να εναλλάσετε το είδος της ανταμοιβής. Την μια φορά δίνετε τροφή ,την άλλη κάποιο παιγνίδι ,την επόμενη κάποιο χάδι.Σιγά – σιγά θα μπορέσετε να βασίζεστε όλο και περοσσότερο στον προφορικό έπαινο. Εάν διαπιστώσετε σε κάποιο στάδιο ότι το σκυλί δεν εκτελεί αρκετά πιστά τις εντολές επανέλθετε πάλι σε πρωτεύοντες (φυσικούς) ενισχυτές όπως οι λιχουδιές και τα αγαπημένα του παιγνίδια και αρχίστε να …σβύνετε την χρήση τους ακόμη πιο σταδιακά. Σκοπός μας είναι η απουσία της τροφής να κάνει το σκύλο πιο πρόθυμο, να προσπαθεί με περισσότερο ζήλο παρά να χαλαρώσει και να εγκαταλείψει την προσπάθεια.

Μπορώ να χρησιμοποιήσω το Clicker για να εκπαιδεύσω το σκυλί μου σε διάφορα αθλήματα σκύλων όπως ιχνηλασίας, μορφολογίας(conformation), επιδεξιότητας (agility) κλπ;

Βεβαίως. Η εκπαίδευση με το Clicker χρησιμοποιήτε επιτυχώς σε όλα τα είδη των δραστηριοτήτων με σκυλιά ,συμπεριλαμβανομένου της Αγωνιστικής Υπακοής (Competitive Obedience), Επιδεξιότητας (Agility), Ιχμηλασίας (Tracking), Flyball, Dog Dancing και σε πολλά άλλα. Τα σκυλιά υπακούν με ακρίβεια και το κυριότερο με μεγάλο ενθουσιασμό που μπορούν να συμετέχουν σ΄αυτές τις δραστηριότητες (άλλωστε πιο λόγος υπάρχει να συμετέχουν εάν δεν χαίροντε;).

• Μπορώ να λύσω τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα συμπεριφοράς του σκύλου μου χωρίς να χρησιμοποιήσω βία;

Βεβαίως.Η ομορφιά και η χρησιμότητα της μεδόδου με το Clicker είναι ότι δουλεύει με όλα τα ζώα.Γενικώς τα προβληματα συμπεριφοράς επιλύοντε ως ακολούθως:

Εντοπίζουμε τους παράγοντες και τις συνθήκες που προκαλούν το πρόβλημα.

Προνοούμε ,διαμορφώνοντας τις συνθήκες έτσι, ώστε η ανεπιθήμητη συμπεριφορά να μην προκαλείται και συνεπώς να μην ενισχύετε χωρίς την θέλησή μας.

Επιλέγουμε και εκπαιδεύουμε μια εναλλακτική και αντίθετη συμπεριφορά με την ανεπιθύμητη.

Εκπαιδεύουμε την καινούρια (επιθυμητή συμπεριφορά) σε ελεγχόμενο περιβάλλον , ξεκινόντας από τα εύκολα και σταδιακά αυξάνουμε τον βαθμό δυσκολίας.

• Που μπορώ να βρώ clickers και κάποιον έμπειρο στην καινούρια αυτή μέθοδο εκπαίδευσης σκύλων στην Ελλάδα;

H StarDogs διαθέτει όλα τα απαραίτητα (βιβλιογραφία, clickers κλπ.) που χρειάζεται κάποιος και εφαρμόζει εδώ και καιρό αυτή την εκπληκτική μέθοδο εκπαίδευση ζώων στην Ελλάδα. Τα στελέχη της έχουν εκπαιδευτή σε επαγγελματικά σεμινάρια στις ΗΠΑ και έχουν θητεύσει δίπλα σε παγκοσμίου αναγνώρισης εκπαιδευτές.. Με την πείρα τους , τις επιστημονικά τεκμηριομένες γνώσεις τους, και την αγάπη τους για τα ζώα σας καθοδηγούν στο πως μπορείτε να κτήσετε μια υπέροχη σχέση με το σκυλί σας που να βασίζετε στην αγάπη και στον σεβασμό.