Κάποια στιγμή πριν από μερικά χρόνια είχα λάβει ένα email από αυτά που είναι αλυσίδες (chain letters) και σε προτρέπουν να τα στείλεις σε όσο περισσότερους φίλους μπορείς με σκοπό να σου συμβεί κάτι καλό. Πάντα με εκνεύριζαν αυτά τα μηνύματα, όχι μόνο γιατί θα χάσω τον καιρό μου να διαβάσω κάτι που είναι αμφίβολο αν είναι πραγματικότητα, αλλά κυρίως γιατί δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω πώς είναι δυνατόν οι άνθρωποι να πιστεύουν πραγματικά πώς αν προωθήσουν το μήνυμα αυτό σε 10 φίλους τους και συνεχίσουν την αλυσίδα, θα βρουν την ευτυχία, την αγάπη και τη δόξα.
Πάντα διάβαζα τα μηνύματα αυτά, αλλά σε ‘μένα η αλυσίδα έσπαγε, δεν τα προωθούσα… Εκτός από αυτή τη φορά… Αυτό που διάβασα, μου φάνηκε τόσο γοητευτικό, αλλά και τόσο επικίνδυνο ταυτόχρονα που θέλησα να το μοιραστώ. Τότε δεν μπορούσα να καταλάβω ακριβώς το μέγεθος της δύναμης που έκρυβε αυτή η ιστορία. Η εξήγησή μου ήταν ότι «η δύναμη της συνήθειας είναι καταλύτης συμπεριφορών». Τώρα ίσως να μπορώ να το ερμηνεύσω καλύτερα και να πω ότι «το περιβάλλον και οι εμπειρίες δημιουργούν συμπεριφορές και χτίζουν αυτό που είναι ο καθένας – μερικές φορές εν γνώσει μας και άλλες ερήμην μας».
Η ιστορία έχει ως εξής…
Μέσα σε ένα κλουβί βρίσκονται 5 χιμπατζήδες. Στο κέντρο του κλουβιού υπάρχει μία σκάλα. Τοποθετούμε στην κορυφή της σκάλας μία μπανάνα. Σύντομα κάποιος χιμπατζής θα κατευθυνθεί προς τη σκάλα και θα αρχίσει να ανεβαίνει προς την μπανάνα. Ακριβώς τη στιγμή που ο χιμπατζής ακουμπάει τη σκάλα, οι υπόλοιποι χιμπατζήδες καταβρέχονται με κρύο νερό. Μετά από λίγο, ένας άλλος χιμπατζής θα κάνει την απόπειρα να πλησιάσει τη σκάλα για να φτάσει την τροφή. Το αποτέλεσμα της πράξης του είναι το ίδιο με πριν και οι χιμπατζήδες καταβρέχονται πάλι με νερό. Πολύ σύντομα, μόλις κάποιος από τους χιμπατζήδες προσπαθήσει να σκαρφαλώσει τη σκάλα, οι υπόλοιποι θα προσπαθήσουν να τον εμποδίσουν.
Στη συνέχεια απομακρύνουμε άλλον έναν χιμπατζή από την αρχική ομάδα και τον αντικαθιστούμε με άλλον έναν νέο. Ο νέος κατευθύνεται προς τη σκάλα και οι υπόλοιποι του επιτίθενται. Ο προηγούμενος νέο-εισερχόμενος χιμπατζής παίρνει μέρος στην τιμωρία/επίθεση αυτή με ενθουσιασμό!
Γιατί;
Εκπληκτικό; Παρόλο που κανένας χιμπατζής στη νέα ομάδα δεν έχει τιμωρηθεί ποτέ με νερό, κανένας δεν τολμάει να φτάσει την μπανάνα και όλοι θα επιτεθούν σε όποιον δοκιμάσει να το κάνει. Μέσω του ένστικτου/φόβου της ασφάλειας (να μην με χτυπήσουν οι υπόλοιποι χιμπατζήδες) και μέσω της μίμησης (αφού το κάνουν οι άλλοι, θα το κάνω κι εγώ), οι χιμπατζήδες έχουν προσαρμοστεί σε μία νέα κατάσταση/περιβάλλον (conditioning) που δεν είναι προς όφελος κανενός.
Μάλλον πολλές… Αλλά για ποιο λόγο; Αυτό πραγματικά δεν το καταλαβαίνω. Έχουμε ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι των κακόμοιρων χιμπατζήδων της ιστορίας. Έχουμε νου, έχουμε σύνθετη λογική και άρα μπορούμε και πρέπει να έχουμε κριτική σκέψη. Δεν χρειάζεται να τα κατεβάζουμε όλα αμάσητα και να αναπαράγουμε ό,τι βλέπουμε ή μας λένε. Μπορούμε να κρίνουμε αν κάτι είναι καλό, αν είναι προς εξυπηρετεί το συμφέρον όλων και οφείλουμε να σκεφτόμαστε πάντα αν υπάρχει καλύτερος τρόπος από αυτόν που ξέραμε μέχρι τώρα. Πρέπει να τολμάμε τις αλλαγές αν αυτές γίνονται για το καλύτερο.
Ας σταματήσουμε να είμαστε χιμπατζήδες, έρμαια των στερεότυπων που άλλοι έθεσαν για εμάς. Οι καιροί αλλάζουν, οι νοοτροπίες αλλάζουν και οι προσεγγίσεις αλλάζουν. Την επόμενη φορά που θα συναντήσουμε μία αδικία, κάτι που μας φέρνει στην θέση των χιμπατζήδων, ας σκεφτούμε «Όχι! Υπάρχει και καλύτερος, πιο θετικός τρόπος». Ας διαλέξουμε τον δρόμο που είναι θετικός, ηθικά σωστός, πιο ανθρώπινος και ας φαίνεται μακρύτερος (χωρίς να είναι πάντα). Τα οφέλη που έχουμε να κερδίσουμε δεν συγκρίνονται με τα αποτελέσματα της εύκολης οδού. Οι σχέσεις χτίζονται αμφίδρομα μέσω αμοιβαίας εμπιστοσύνης, μέρα με τη μέρα, λιθαράκι λιθαράκι. Και όπως λέει μία φίλη μου σε ένα από τα ποιήματά της «Αυτοί που κέρδισαν γρήγορα είναι χαμένοι για πάντα…»
Επιμέλεια : Ματίνα Χαραμή