Με τον κίνδυνο να φανώ αλαζόνας, θυμίζω ότι, στην περίπτωση των έμπειρων εκπαιδευτών, η ιστορία και η θεωρία δεν αποτελούν συνήθως μέρος της βάσης των εκπαιδευτικών δυσκολιών ή παρανοήσεων. Η ιστορία κι η θεωρία μπορεί να είναι νέες έννοιες για τους αρχάριους εκπαιδευτές, ωστόσο, μέσω της χρήσης του internet κι ακόμη, αν ο εκπαιδευτής έχει τη διάθεση να περάσει κάποιες ώρες σε μια βιβλιοθήκη, οι περισσότεροι νέοι εκπαιδευτές μπορούν να αποκτήσουν πολλές γνώσεις σχετικά με την εξάσκηση των πρακτικών εκπαίδευσης.
Με τον κίνδυνο να φανώ αλαζόνας, θυμίζω ότι, στην περίπτωση των έμπειρων εκπαιδευτών, η ιστορία και η θεωρία δεν αποτελούν συνήθως μέρος της βάσης των εκπαιδευτικών δυσκολιών ή παρανοήσεων. Η ιστορία κι η θεωρία μπορεί να είναι νέες έννοιες για τους αρχάριους εκπαιδευτές, ωστόσο, μέσω της χρήσης του internet κι ακόμη, αν ο εκπαιδευτής έχει τη διάθεση να περάσει κάποιες ώρες σε μια βιβλιοθήκη, οι περισσότεροι νέοι εκπαιδευ-τές μπορούν να αποκτήσουν πολλές γνώσεις σχετικά με την εξάσκηση των πρακτικών εκπαίδευσης.
Αν κάποιος εκπαιδευτής ενδιαφέρεται πολύ να βελτιώσει τη βασική του δεξιοτεχνία, υπάρχουν κάποιες ασκήσεις. Δυστυχώς, πολλοί εκπαιδευτές συμπεριφέρονται σαν οι ασκήσεις να ανήκουν σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό της δεξιοτεχνίας τους, δηλαδή, μπορεί να λένε ότι ο συγχρονισμός είναι σημαντικός, όμως δεν αφιερώνουν χρόνο για να βελτιώσουν τον συγχρονισμό τους. Η εκπαίδευση αποτελεί μια μηχανική δεξιοτεχνία. Οι μηχανικές δεξιοτεχνίες χρειάζονται εξάσκηση, και μάλιστα καλή εξάσκηση κι όχι «οποιοδήποτε είδος παλιάς εξάσκησης». Η άσκηση κακής συμπεριφοράς θα αποδώσει κακή συμπε-ριφορά. Η άσκηση περαιτέρω κακής συμπεριφοράς (ελλιπής συγχρονισμός, ανεπαρκή ή ασυνεπή κριτήρια επιλογής, ακατάλληλο ποσοστό θετικής ενίσχυσης) δεν βελτιώνει την εκπαιδευτική δεξιοτεχνία.
Οι ασκήσεις βασικής δεξιοτεχνίας είναι απλώς βασικές και απαιτούν συνεχείς επαναλήψεις. Αυτές οι ασκήσεις δίνουν έμφαση στην ακρίβεια και, μετά από λίγο καιρό, στα υψηλά επίπεδα απόδοσης (διαβάστε την άποψη του Ogden Lindsley για την ευχέρεια). Αυτές οι ασκήσεις δίνουν έμφαση στην απλότητα, με ελάχιστους τρόπους να γίνουν λάθη. Η απλότητα δίνει τη δυνατότητα άμεσης κρίσης της απόδοσης. Επιπλέον, αυτές οι ασκήσεις αναπτύσσουν περαιτέρω αυτό που ο Lindsley και άλλοι αποκαλούν μηχανικότητα – π.χ. το τίναγμα του γονάτου ως αντανακλαστική αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα – όταν βλέπετε αυτό που θέλετε, μηχανικά αντιδράτε με οποιοδήποτε μέσο προσέγγισης έχετε. Αυτές οι ασκήσεις γίνονται καλύτερα με κάποιον παρτενέρ που θα ασκεί κριτική και θα δίνει γρήγορες και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με την πράξη. Αυτές οι ασκήσεις θα πρέπει να βιντεοσκοπούνται ή έστω πολλές από αυτές. Αν κάποιος εκπαιδευτής ενδιαφέρεται για την τελειότητα, θα εργαστεί για να τελειοποιήσει αυτές τις απλές ασκήσεις.
Σας παρέχω τις εξής πληροφορίες:
Τα ζώα (και οι άνθρωποι) είναι «μηχανές» μάθησης. Η φύση, μέσα από την εξέλιξη δισεκατομμυρίων ετών, δημιούργησε κι εξέλιξε αυτά τα πλάσματα με αυτόν τον τρόπο. Ως εκ τούτου, αν τα ζώα δεν μαθαίνουν, είναι επειδή εμείς το κάνουμε με λάθος τρόπο, και αυτό περιλαμβάνει και το ότι εμποδίζουμε τη μάθηση. Φυσικά, δεν εννοώ ότι τα ζώα είναι ρομπότ, χωρίς συναισθήματα. Επιπλέον, δεν εννοώ ότι θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω στις ιδέες της εποχής του Watson σχετικά με τη σχέση Ερέθισμα-Αντίδραση τις οποίες έθαψε ο Σκίννερ τη δεκαετία του 30. Αυτό που εννοώ είναι ότι τα ζώα έχουν φτιαχτεί κατάλληλα για να μαθαίνουν – αυτό που χρειάζεται να κάνουμε εμείς είναι να αφήσουμε τα ζώα να μάθουν τι χρειάζεται να κάνουν για να έχουν τις απαιτούμενες συνέπειες. Αυτό έκανε κι η φύση. Τα ζώα που δεν μάθαιναν εξαφανίστηκαν, συνήθως προτού καν αναπαραχθούν, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τα γονίδιά τους.
Ο συγχρονισμός, τα Κριτήρια, το Ποσοστό ενίσχυσης αποτελούν τα στοιχεία-κλειδιά για την αλλαγή της συμπεριφοράς. Από την πείρα μου, σε συνδυασμό με την πείρα των Keller Breland, Maria Breland Bailey και Grant Evans (ένα σύνολο 160 ετών πείρας) τα περισ-σότερα προβλήματα στην εκπαίδευση των ζώων απορρέουν από την αποτυχία να δώσουμε τη δέουσα προσοχή σε ένα ή περισσότερα από αυτά τα στοιχεία.
Η μάθηση είναι παγκόσμια, ενώ υπάρχουν κάποιες διαφορές ανά είδος. Η Απρεπής Συμπε-ριφορά των Οργανισμών ισχύει το ίδιο στις μέρες μας όπως και πριν 40 χρόνια. Παρόλο που αποτελεί ένα σημαντικό σημείο, δεν θα πρέπει να προσκολλόμαστε πολύ σε αυτό κατά την άσκηση των βασικών αρχών.
Η εκπαίδευση είναι απλή, αλλά όχι εύκολη. Η τεχνολογία με την οποία ασχολούμαστε βασίζεται στη διέγερση (ερεθίσματα), τη θετική ενίσχυση, την εξάλειψη, τη γενίκευση και την αποτροπή. Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, έχω δει πολλά εκπαιδευτικά «καπρίτσια» που έχουν πρόθεση να υπερβούν αυτά τα απλά στοιχεία της τεχνολογίας εκπαίδευσης και operant conditioning. Αυτά τα καπρίτσια ήρθαν και παρήλθαν, καθώς είτε έμοιαζαν απαιτητικά ή πιο πολύπλοκα και συνήθως προκαλούσαν σύγχυση στις αναδιατυπώσεις των αρχικών ιδεών του Σκίννερ. Αυτό δε σημαίνει ότι ο Σκίννερ ήταν η τελευταία λέξη στην εκπαιδευτική τεχνολογία. Πολλοί επιστήμονες και τεχνολόγοι έχουν προάγει περαιτέρω την εφαρμογή των βασικών ιδεών του Σκίννερ. Υπήρχαν κάποια λάθη στην αρχική δουλειά του Σκίννερ καθώς και αυτών που ακολούθησαν. Ωστόσο, η επιστήμη κι η τεχνολογία δεν παραμένει στάσιμη για κανέναν. Οι θεμελιώδεις αρχές της εργασίας του Σκίννερ ενέχουν την ίδια θέση με αυτή που είχαν στο τέλος της δεκαετίας του ’30, ως απόδοση τιμής στην εργασία του.
Ας πάμε λοιπόν, σε ορισμένες συγκεκριμένες ασκήσεις.
Συγχρονισμός. Αν σας ενδιαφέρει σοβαρά αυτό το στοιχείο θα πρέπει να έχετε έναν παρτενέρ που να έχει την πρόθεση να ασκήσει κριτική και να είναι ακριβής και συνεπής ως προς αυτά που κάνετε ή να βιντεοσκοπείτε αυτά που κάνετε (καλύτερα να έχετε και τα δύο).
Συνήθως αρχίζετε με το να πετάξετε κάτι βαρύ (π.χ. ένα ζευγάρι κλειδιών, ή κάποιο άλλο αντικείμενο που να κάνει θόρυβο όταν πέσει στο πάτωμα) στον αέρα και να το αφήσετε να πέσει στο πάτωμα. Το κλίκερ βρίσκεται στο άλλο χέρι σας. Συγχρονήστε το κλικ ώστε να ακουστεί ακριβώς τη στιγμή που το αντικείμενο χτυπήσει στο πάτωμα. Θα πρέπει να ακουστεί ένας μόνο ήχος. Έχω παρακολουθήσει πολλούς εκπαιδευτές που λένε ότι ακούστηκε ένας ήχος ενώ εγώ άκουσα ξεκάθαρα δύο ήχους. Εννοούσαν ότι «ήταν πολύ κοντινοί» οι δύο ήχοι –είτε θα ακουστεί ένας ήχος ή δύο και το σωστό είναι να ακουστεί μόνον ένας ήχος. Προτείνω ο εκπαιδευτής μετά το πέταγμα του αντικειμένου στον αέρα να καταγράψει, με δυνατή φωνή αν βιντεοσκοπεί ή σε ένα χαρτί, αν το πέταγμα ήταν έγκαιρο, αργοπορημένο ή πρόωρο κι έπειτα να συγκρίνει τη γνώμη του ξαναβλέποντάς το στο βίντεο. Κάντε αυτήν την άσκηση και με τα δύο χέρια και μέχρις ότου ο συγχρονισμός γίνει ουσιαστικά τέλειος (95% ή και καλύτερα). Αυτή η άσκηση είναι εύκολη, αποτελεί όμως βασική προϋπόθεση για να πάτε στο επόμενο βήμα.
Τώρα, βάλτε το κλίκερ σε ένα τραπέζι δίπλα σας. Κρατήστε το αντικείμενο σε ένα από τα δύο χέρια σας και τεντώστε το χέρι σας στο ύψος του ώμου σας. Αφήστε το αντικείμενο να πέσει. Με το χέρι που κρατούσε το αντικείμενο, σκύψτε κι πιάστε το κλίκερ και κάντε κλικ ακριβώς τη στιγμή που το αντικείμενο ακουμπάει στο πάτωμα – ούτε πριν, ούτε μετά, αλλά ταυτόχρονα. Βεβαιωθείτε ότι καταγράφετε αν νομίζετε ότι ήταν έγκαιρα ή νωρίτερα ή αργότερα. Συγκρίνετε τη γνώμη σας με τη βιντεοκασέτα. Να θυμάστε, ένας και μοναδικός ήχος, όχι «περίπου». Κάντε αυτή την άσκηση και με τα δύο χέρια σας.
Όταν καταφέρετε να το κάνετε σε βαθμό 95%, προχωρήστε στο επόμενο βήμα. Αρχίστε να χαμηλώνετε το χέρι σας που κρατάει το αντικείμενο. Αυτό σημαίνει ότι ελαττώνετε την απόσταση, και τον χρόνο, από το χέρι σας ως το έδαφος. Πρέπει να γίνεστε όλο και πιο γρήγοροι, όμως πάντα να παραμένετε συγχρονισμένοι. Θα πρέπει να είστε σε θέση να συγχρονίζεστε μέχρι το ύψος του τραπεζιού (72 cm) κι έπειτα αρχίζει να γίνεται δύσκολο.
Μαζί με την τελευταία άσκηση, θα πρέπει να δοκιμάσετε και την εξής. Προμηθευτείτε ένα χρονόμετρο αντίθετης μέτρησης. Αφότου φορέσετε το τσαντάκι με το φαγητό (ή τις λιχου-διές) σταθείτε δίπλα στο τραπέζι. Δείτε πόσα κομμάτια φαγητού μπορείτε να βάλετε επάνω στο τραπέζι μέσα σε 15 δευτερόλεπτα (μπορείτε επίσης να ξεκινήσετε με ένα συγκεκριμένο αριθμό κομματιών και να χρονομετρήσετε το χρόνο που χρειάζεστε). Κάντε την άσκηση και με τα δυο χέρια. Όταν δεν θα μπορείτε πλέον να βγάλετε κομμάτια φαγητού από το τσαντάκι πιο γρήγορα, καθορίστε ένα συγκεκριμένο σημείο που να το φτάνετε κι επαναλάβετε την άσκηση. Τώρα κάντε το με κλειστά τα μάτια σας. Αν νομίζετε ότι δεν μπορείτε να αυξήσετε την ταχύτητά σας περισσότερο από το βαθμό που είστε τώρα, πιστεύω ότι θα εκπλαγείτε με αυτή την άσκηση.
Το κλειδί γι’αυτές τις ασκήσεις, κι οποιαδήποτε άσκηση έχει πρόθεση να βελτιώσει το συγχρονισμό, είναι ο αντικειμενικός καθορισμός του αν το κλικ ήταν έγκαιρο ή όχι. Οι υποκειμενικές εκτιμήσεις που γίνονται από τον εκπαιδευτή δεν επαρκούν. Αυτός είναι ο πρωταρχικός λόγος για τη βιντεοσκόπηση ή τη βοήθεια ενός παρτενέρ «προπονητή».
Ας δούμε λοιπόν, τι γίνεται με τα ζώα και τον συγχρονισμό. Προτείνω να χρησιμοποιήσετε απλά ζώα, όπως κοτόπουλα, για να αναπτύξετε τον συγχρονισμό. Ωστόσο, κάτι τέτοιο μπορεί να μην είναι πρακτικό, παρόλο που είναι η καλύτερη λύση. Όταν χρησιμοποιείτε μεγαλύτερα, πιο πολύπλοκα ζώα που κινούνται με πιο αργές κινήσεις, η επιλογή μιας απλής συμπεριφοράς ή μιας συμπεριφοράς με την χρήση των λέξεων «ναι-όχι» είναι κριτική. Η συμπεριφορά με τη χρήση του κλίκερ θα πρέπει να είναι μια συμπεριφορά αγγίγματος. Ένας αρκετά ωραίος τρόπος είναι να βάλετε ένα επιτραπέζιο κουδούνι (σαν αυτό που υπάρχει στις ρεσεψιόν των ξενοδοχείων) σε ένα κομμάτι ξύλο, να κρατήσετε το ξύλο σε οριζόντια θέση και να ζητήσετε από το σκύλο να πιέσει την άκρη του κουδουνιού με τη μύτη του (μια απλή άσκηση θέσης στόχου). Φροντίστε το κλικ από το κλίκερ να ακουστεί την ίδια στιγμή με τον ήχο από το κουδούνι. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι να παράγετε ήχους που να συμπίπτουν με το κλικ. Φυσικά, το επόμενο βήμα είναι να ζητήσετε από το σκύλο να ακουμπήσει το κουδούνι με μια πατούσα.
Είμαι σίγουρος ότι είναι αρκετά σαφές ότι αυτές οι ασκήσεις έχουν στόχο να μειώσουν το «βαθμό ελευθερίας» της συμπεριφοράς του εκπαιδευτή (συν την κρίση του) και τα λάθη του. Ο εκπαιδευτής δέχεται πληροφορίες και σχόλια (για τον πραγματικό χρόνο από τον παρτενέρ του ή από τη βιντεοκασέτα) σχετικά με την ακρίβεια της συμπεριφοράς. Προτείνω όλα τα αρχικά προγράμματα εκμάθησης των εκπαιδευτών να έχουν στόχο να δώσουν στο μέγιστο βαθμό πληροφορίες ως προς την απόδοση (πραγματικός χρόνος ή καθυστέρηση). Οι ασκήσεις που δεν είναι σαφείς θα πρέπει να αποφεύγονται. Αν το σημείο του κλικ δεν έχει ενσωματωθεί στη συμπεριφορά (αυτό που αποκαλώ διακριτική συμπεριφορά) τότε αυτή η συμπεριφορά θα πρέπει να αποφεύγεται στην εκπαίδευση των νέων εκπαιδευτών. Όταν άρχισα να εκπαιδεύω πριν από πάρα πολλά χρόνια, κορόϊδευα τον εαυτό μου σχετικά με το πόσο καλός ήμουν. Μπορούσα να ξεφύγω επειδή η εκπαιδευτική ικανότητα δεν αποτελούσε θέμα και, ειδικά με τα δελφίνια, τα ζώα μπορούσαν τελικά να καταλάβουν τι ήθελα παρά τι έκανα. Έμαθα την έννοια του συγχρονισμού όταν δούλεψα με τους Breland. Έμαθα να δουλεύω με απλή συμπεριφορά και να την κάνω πιο πολύπλοκη καθώς βελτιωνόμουν. Ανακάλυψα ότι η «πολυπλοκότητα» σπάνια χρειαζόταν αν ήμουν αρκετά καλός. Δοκιμάστε να εκπαιδεύσετε 8-12 κοτόπουλα ταυτόχρονα (αυτό το κάναμε ως ρουτίνα με σκοπό την αποτελεσματικότητα) και θα δείτε ότι το «πολύπλοκο» δεν σου αποδίδει την πολυπόθητη συμπεριφορά.
Αυτή είναι μόνον η αρχή. Δεν έχουμε αναφερθεί στα κριτήρια ή το βαθμό θετικής ενίσχυσης (πυκνότητα θετικής ενίσχυσης, όπως το αποκαλούν κάποιοι). Δεν έχουμε αναφερθεί στην εκπαίδευση ενός σκύλου ή κάποιου άλλου ζώου (κοτόπουλου, αλόγου, αγελάδας και μυρμη-γκοφάγου, ή οποιουδήποτε άλλου είδους) να κυκλοφορεί, χρησιμοποιώντας τα απλούστερα κανάλια πληροφοριών, για τον συγχρονισμό του κλικ. Μπορούμε να αναφερθούμε σε αυτά αργότερα, όμως τώρα πρέπει να ετοιμαστώ για το επόμενο μάθημά μου (που θα περιλαμβά-νεται η εκπαίδευση κοτόπουλων από τους μαθητές να κυκλοφορούν σε λίγες μέρες, να γυρνάνε 2 φορές γύρω από κώνους που θα βρίσκονται σε μεταξύ τους απόσταση 1/5 μέτρο ενώ ο εκπαιδευτής πρέπει να στέκεται στη μια πλευρά των κώνων).
Ελπίζω αυτά που είπαμε να βοηθήσουν κάποιους.